Dünyanın dört bir yanındaki halk sağlığı uzmanları aralık ayının başında Çin’in Wuhan şehrinde ortaya çıkan, Coronavirus adında yeni bir virüsü takip etmeye ve kontrol altında tutmaya çalışıyor.
ABD’li araştırmacılar tarafından oluşturulan bu gerçek zamanlı bilgi haritası virüsle ilgili olarak nerede ve kaç tane vaka rapor edildiğini gösteriyor. 11 Mart 2020 tarihi itibarıyla 118 bin 252 doğrulanmış vaka ve 4262 ölüm kaydedildi. Hastalıkların ve ölümlerin büyük kısmı Çin’de görüldü. Avrupa’da ise özellikle İtalya koronavirüs salgının ciddi şekilde etkilediği ülke konumunda bulunuyor. İran da virüs salgınından etkilenen ülkelerin arasında başta geliyor. Şu anda dünya çapında 116 ülke veya bölgede resmi koronavirüs vakası bildirildi.
Corona virüsü hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak isteyenler için aşağıda yer alan sık sorulan sorular ve onların cevapları yardımcı olacaktır. Zamanla bu virüs hakkında yeni gelişmeler oldukça bu sayfayı da yeni bilgilerle güncelleyeceğiz.
İçindekiler
Coronavirus nedir, nerede ve nasıl ortaya çıktı?
Aralık ayı sonunda Çin’den halk sağlığı görevlileri Dünya Sağlık Örgütü’ne bir problem yaşadıklarına dair bilgilendirmede bulundu. Bilinmeyen, yeni bir virüs Wuhan şehrinde zatürre benzeri bir hastalığa yol açmıştı. Hızlı bir şekilde bunun bir koronavirüs olduğuna karar verdiler. Üstelik bu virüs hızlı şekilde Wuhan geneline ve dışına yayılıyordu. Daha sonra bu virüs tipi COVID-19 olarak adlandırılmaya başlandı.
Koronavirüsleri her tür hayvanda yaygındır, hatta bazı türleri evrim geçirerek insanlara da bulaşır. Bu yüzyılın başından bu yana, iki farklı coronavirus türü insanlara sıçramıştı. 2002’de SARS, 2012’de de MERS insanları etkilemişti.
Bilim insanları, bu yeni virüsün insanlara bulaşma yeteneğini ilk kez aralık ayının başlarında keşfettiler. Görünüşe göre, virüsü ilk kapanlar da Wuhan’daki bir balık pazarındaki kişiler oldu ve oradan da başka yerlere yayıldı.
Virüsün ortaya çıktığı hayvan türü ise tam olarak bilinmiyor. Çin’deki bir grup araştırmacı yayınladıkları raporda, virüsteki genetik koda dayanarak bunun yılanlardan geldiğini öne sürdüler. Ne var ki, bilim insanları bu sonuca çok şüpheli yaklaştılar. Bir başka analiz ise yeni virüsün genetik dizisinin yarasalarda bulunan bir koronavirüsü ile yüzde 96 oranında uyum gösterdiğini saptadı. Hem SARS hem de MERS’in kaynağı yarasalardı.
Coronavirus SARS ile aynı mı?
Her ne kadar kaynağı yine Çin olsa da, yeni virüs SARS değil. SARS ile aynı virüs ailesinden geldiği için, bazı benzerlikleri var. Ancak tamamen yeni bir virüs ile karşı karşıyayız. Ne var ki, ortaklıklar bilim insanları ve halk sağlığı görevlilerinin bu yeni virüsü durdurmak için geçmişteki virüslerle ilgili olarak yaşadıkları deneyimlerden yararlanabilecekleri anlamına geliyor.
Yeni virüs ne kadar tehlikeli?
Virüsün bulaştığı kişilerdeki belirtiler orta ile şiddetli arasında değişiyor. WHO’ya göre doğrulanmış vakaların dörtte biri şiddetli olarak sınıflandırılıyor. Şimdiye kadar ölüm oranı ise yüzde 3-4 seviyesinde bulunuyor. Ancak bu oran virüs yayıldıkça artabilir. SARS’ın ölüm oranı yüzde 14 ile 15 seviyesindeydi. Corona virüsünde ise ölümlerin büyük çoğunluğu daha yaşlı insanlarda, kalp krizi, hipertansiyon ve diyabet gibi altta yatan başka sorunlardan kaynaklanıyor. Grip gibi hastalıklardan ölüm tehlikesi taşıyanlardan birçoğu da aynı demografik dağılımı paylaşıyor.
Virüsün insandan insana hızlı ve kolay şekilde nasıl yayıldığını da tam olarak bilmiyoruz. İlk kanıtlar virüsün hasta insandan yakın aile bireylerine veya sağlık çalışanlarına geçtiğini gösteriyor. Bu da diğer koronavirüsler gibi, birbirleriyle yakın temas içinde olan insanlar arasında geçiş yapıyor ve muhtemelen virüsün bulaştığı insan hapşurduğunda veya öksürdüğünde yayılıyor. Ancak WHO, 23 Ocak tarihinde yayınladığı raporda virüsün en az dört insanın bulunduğu bir zincirde yayıldığını kaydetti. Bir insan, muhtemelen hayvandan hastalığı kapıyor, daha sonra virüsü bir başka insana geçiriyor, o bir başka insana taşıyor ve zincir böyle uzuyor.
WHO, araştırmacıların her bir hasta insanın 1.4 ile 2.5 arasında insana daha bu virüsü bulaştıracağına inanıyor. Ne var ki, bu sadece bir ön tahmin. Bu sayılar virüsün R0 değerleri olarak nitelendiriliyor. Matematiksel bir gösterim olan R0, bir enfeksiyonun daha yüksek sayıya, daha hızlı şekilde nasıl yayılabileceğini gösteriyor. Karşılaştıracak olursak, SARS için R0 değeri 2 ile 5 arasındaydı. Karantinalar ve diğer uygulamalar sayesinde hasta bir insanın virüsü bulaştırabileceği kişi sayısı kontrol altına alınabilir. Bu da hesaba katıldığında, araştırmacılar efektif yeniden üreme sayısını ya da Rt değerini bulacaktır. Hedef Rt değerini 1’in altına indirmek, böylelikle hasta insanlar hastalığı diğerlerine bulaştıramayacak ve hastalığın yayılması duracak.
Bir hastalığın ne kadar “kötü” olduğuna karar verme konusunda şiddeti ve geçirilebilirliği hakkında bilgiler dikkate alınıyor. Epidemiyoloji uzmanları karar verme aşamasında aşağıdaki araçtan yararlanıyor:
Eğer bir hastalık çok şiddetli değilse ve sadece küçük bir yüzdedeki insanı öldürdüyse, ancak yüksek bir geçirilebilirlik değeri varsa; hâlâ yıkıcı etkilere yol açabilir. Eğer bir hastalık milyonları etkilerse, ölümüne yol açtığı küçük yüzde bile yüksek sayıda ölüme karşılık gelebilir.
Öksürüyorum. Bende virüs var mıdır?
Eğer yakın zamanda koronavirüs vakasının görüldüğü bir ülkeye veya bölgeye gitmediyseniz veya hasta olan ve yakın zamanda bu yerlerde bulunmuş birisiyle yakın temasa girmediyseniz, virüsü taşımanız çok düşük bir ihtimal demektir.
Eğer kendinizi hasta hissediyorsanız ve yakın zamanda koronavirüs vakasının resmi olarak doğrulandığı bir ülkede bulunduysanız ya da orada bulunan bir kişi ile yakın temas içine girdiyseniz, hemen en yakın sağlık kuruluşuna başvurmalısınız.
Corona virüsünden nasıl korunurum?
Şimdiye kadar bildiklerimiz, gribe karşı aldığınız önlemlerin benzerini alarak kendinizi koruyabileceğinizi gösteriyor. Ellerinizi en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkayın, sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği kullanmaya özen gösterin. Antiseptik veya antibakteriyel içeren sabun kullanmanıza gerek yoktur, normal sabun yeterlidir. Öksürürken ağzınızı elinizle kapatın ve hasta olan insanlardan uzak durun.
Hasta insanlarla temastan kaçının, mümkünse en az 1 metre uzakta durun. Özellikle hasta insanlarla veya çevreleriyle doğrudan temas ettikten sonra ellerinizi sık sık yıkayın.
Sağlık Bakanlığı, sağlıklı kişilerin maske kullanmasına gerek olmadığını belirtiyor. Herhangi bir viral solunum yolu enfeksiyonu geçirmekte olan kişinin öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağzını tek kullanımlık kağıt mendil ile örtmesi, kağıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek içini kullanması, mümkünse kalabalık yerlere girmemesi, eğer girmek zorunda kalınıyorsa ağız ve burnunu kapatması, mümkünse tıbbi maske kullanmasını da öneriyor.
Öte yandan Sağlık Bakanlığı 14 Gün Kuralı olarak adlandırdığı kurallara uyulmasını önemli dile getiriyor.
14 Gün Kuralı'nı uygularken evinizde dikkat etmeniz gerekenler 👇 pic.twitter.com/nk8Hqq8gk8
— T.C. Sağlık Bakanlığı (@saglikbakanligi) March 10, 2020
Yurt dışına yapacağım seyahatimi iptal etmeli miyim?
Koronavirüs, başlangıçta sadece Çin’de büyük etki gösteriyordu ve genel olarak Çin’e yönelik seyahat kısıtlamaları uygulanıyor, bu ülkeye mecbur olunmadıkça seyahat edilmemesi tavsiye ediliyordu. Ancak COVID-19, dünya çapında yaygınlığını artırıp ciddi bir salgın hâline dönüşünce, yurt dışı seyahatlerinin mecbur değilse iptal edilmesi öneriliyor. Ayrıca yurt dışına çıkması zorunlu olanların da ülkeye dönüşte 14 gün boyunca kendilerini karantina altına almaları, evden dışarı çıkmamaları öneriliyor.
Türkiye Coronavirus tehdidi altında mı?
11 Mart 2020 tarihi itibarıyla Türkiye’de ilk resmi koronavirüs vakası açıklandı. Açıklama yapan Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Avrupa seyahatinden dönen bir erkek hastada coronavirus tespit edildiğini kaydetti. Bu kişinin kontrol altında olduğunu, yakın çevresindeki kişilerin de gözetimde tutulduğunu kaydetti. Bakan Koca, şimdiye kadar COVID-19’a karşı gerekli tedbirlerin alındığını, hazırlıkların yapıldığını dile getirdi.
Koronavirüs ile ilgili son gelişmeleri paylaşıyoruz.
📍ANKARA https://t.co/3bQMbds4al
— Dr. Fahrettin Koca (@drfahrettinkoca) March 10, 2020
Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, coronavirus ile ilgili olarak hazırladığı web sayfasında salgınla ilgili önemli ve yararlı bilgiler paylaşıyor. Daha fazla bilgi almak için bu web sitesini ziyaret edebilirsiniz.
Yazının hazırlanması sırasında The Verge sitesindeki bilgilerden yararlanılmıştır.
